OBLICZA SZTUKI W FILMIE, SEM. LETNI 2015/2016

PROGRAM:

Podczas zajęć przyjrzymy się wybranej grupie współczesnych filmów dokumentalnych, poświęconych zjawiskom z dziedziny sztuki i postaciom artystów, a także ciekawym formalnie utworom, które same znajdują się na granicy między dokumentem a kinem eksperymentalnym. Odkryjemy biografie wybitnych artystów (np. malarza Gerharda Richtera i reżysera Roberta Altmana) i zapisy niezwykłych, zapadających w pamięć projektów artystycznych („Wodne dzieci” Aliony van der Horst, 2011), a także porozmawiamy o takich, wymykających się klasyfikacji dokonaniach, jak głośny, w dużej mierze oparty na animacji dokument Michela Gondry „Czy Noam Chomsky jest wysoki czy szczęśliwy?”, 2013.

Zajęcia skierowane są do osób pragnących rozwijać zainteresowania związane z historią kultury, dokumentem filmowym, historią kina, a także historią sztuki, sztuką współczesną, fotografią i muzyką. Każde spotkanie składa się z projekcji filmu, wykładu i dyskusji. 

SZTUKA W KINIE DOKUMENTALNYM

Książka powstała na podstawie fakultetu "Oblicza sztuki" i stanowi jego uzupełnienie i rozwinięcie.

RED. PAULINA KWIATKOWSKA, MATYLDA SZEWCZYK (2016)

W antologii Sztuka w kinie dokumentalnym, kulturoznawcy i badacze kina (m.in. Iwona Kurz, Kuba Mikurda, Karolina Kosińska) analizują kilkanaście ważnych współczesnych filmów – takich jak Sól ziemi Wima Wendersa i Juliana Ribeiry Salgado (2014), Sztuka znikania Bartka Konopki i Piotra Rosołowskiego (2012) czy Jaskinia zapomnianych snów Wernera Herzoga (2010). Łączy je z jednej strony duża aktualność: powstałe w ciągu ostatnich lat, nagradzane, a także szeroko dyskutowane, znajdują się w samym centrum współczesnych refleksji nad dokumentem filmowym. Z drugiej strony, wszystkie podejmują wątek sztuki i funkcji, jaką pełni ona wobec zmieniającego się świata, wobec historii, nowych technologii medialnych i działającego w tych ramach człowieka. Zapraszamy do dyskusji, która wydobywając najważniejsze wątki i problemy poruszane w książce, pozwoli także zapytać o współczesną rolę filmu dokumentalnego, o jego tożsamość i granice; o eksperymenty na pograniczach kina dokumentalnego i artystycznego i o niezwykłe spotkania artystów i kultur, które możemy prześledzić w przywoływanych filmach.

PRZESTRZENIE SZTUKI

JASKINIA ZAPOMNIANYCH SNÓW

Cave of Forgotten Dreams

REŻ. WERNER HERZOG, FRANCJA 2010

Przez ponad 20 000 lat jaskinia Chauvet była kompletnie odizolowana od reszty świata w wyniku przysłonięcia olbrzymim blokiem skalnym. W jej wnętrzu, o rozmiarach bliskich do boiska do gry w piłkę nożną, znajdujemy zdumiewające malowidła, pochodzące z epoki lodowcowej. Od momentu odkrycia jaskini zaledwie kilka osób miało do niej dostęp. Werner Herzog zapuszcza się z kamerą do jaskini, by odsłonić zarówno pradawne malowidła, jak i spróbować odpowiedzieć na pytanie o tajemnicę człowieka – prehistorycznego i współczesnego. „Jaskinia zapomnianych snów 3D” to pierwszy w historii artystyczny film nakręcony w technice trójwymiarowej

notatka

Z UNIWERSUM DŹWIĘKÓW

DUCH PIRAMIDY

Efterklang: The Ghost of Piramida

REŻ. ANDREAS KOEFOED, DANIA 2012

Leżące na wyspie Piramida w archipelagu Svalbard, opuszczone osiedle górnicze jednocześnie zadziwia i fascynuje. Wyspa należy do Norwegii, jednak niegdyś mieszkali tam rosyjscy górnicy; pozostały po nich minimalistyczne betonowe budynki mieszkalne, świadkowie przeszłego życia. Dla duńskiego zespołu muzycznego Efterklang opuszczona wyspa to fascynujące miejsce. W towarzystwie mało entuzjastycznego rosyjskiego przewodnika, zespół udaje się na poszukiwania dźwięków, ukrytych w opuszczonych budynkach. Narrator filmu, były mieszkaniec Piramidy o imieniu Aleksander, zabiera widza w podróż do minionej ery, czyli do czasów, kiedy osiedle kwitło. Rosyjscy górnicy wraz z rodzinami żyli tu na wysokim poziomie, nieosiągalnym wówczas dla górników w Rosji. Tymczasem zebrane przez Efterklang dźwięki zaczynają nabierać kształtów muzyki i stają się ciekawym tłem dla opowieści o wzlotach i upadkach Piramidy. Ciekawa, choć melancholijna historia tego zapomnianego miejsca okazuje się magiczna i pozostawia widza pod wrażeniem, które zostaje w nim na długo.

notatka

PORTRETY ARTYSTÓW

GERHARD RICHTER

Gerhard Richter Painting

REŻ. CORINNA BELZ, NIEMCY 2011

Światowej sławy artysta Gerhard Richter to również najsłynniejszy i najdroższy żyjący niemiecki malarz, którego obrazy przekraczają na aukcjach kwotę 10 milionów euro. „Odrzutowiec“ z 1963 roku, sprzedany został w 2007 roku na aukcji w Christie’s w Nowym Jorku za 11,2 miliony dolarów, a „Świeca“, obraz namalowany w 1983 roku, sprzedano w Sotheby’s w Londynie za 10,5 milionów euro. Ten mistrz abstrakcji, ceniony za autokrytyczne spojrzenie i filozoficzne podejście do malarstwa, od lat stosuje podobną metodę pracy. Jego obrazy to rezultat długiego i żmudnego procesu, podczas którego nie tyle je maluje, co konstruuje, nakładając kolor na płótno warstwa pod warstwie, podobnie jak kładzie się tynk na ścianę. Używa pędzla, ale zazwyczaj pracuje też z dużą, drewnianą deską lub gigantyczną gumową wycieraczką, co pozwala pokrywać farbą duże płaszczyzny płótna. Reżyserka filmu przez miesiąc obserwuje pracę 79-letniego Richtera w jego dwóch studiach w Kolonii. Artysta przygotowuje się bowiem do serii wystaw, które mają się dobyć w Kolonii, Londynie i Nowym Jorku. Pokazanie artysty przy pracy to niekwestionowane osiągnięcie tego filmu; Richtera widzimy jednak również w kontakcie ze współpracownikami i krytykami, z którymi dyskutuje na temat sztuki i kultury. Kreatywna wyobraźnia artysty, jego osobowość, a także szczególny typ wrażliwości na kolor i cień to cechy, które wyróżniają Richtera na tle innych współczesnych artystów, jak również sprawiają, że film rejestruje nie tylko wyjątkowy sposób pracy artysty, lecz również niezwykle ciekawy eksperyment twórczy.

notatka

GRANICE SZTUKI, GRANICE DOKUMENTU

CZY NOAM CHOMSKY JEST WYSOKI CZY SZCZĘŚLIWY?

Is the Man Who Is Tall Happy?

REŻ. MICHAEL GONDRY, FRANCJA 2013

Twórcą tego wciągającego, zabawnego i bardzo ciekawego filmu jest Michel Gondry – światowej sławy reżyser, autor m.in. filmów fabularnych „Zakochany bez pamięci” (2004) i „Jak we śnie” (2006), eksplorujących oniryczne światy umysłu i ich relacje ze zdroworozsądkową, codzienną rzeczywistością. W „Czy Noam Chomsky jest wysoki czy szczęśliwy” Gondry spotyka się z Noamem Chomskym, amerykańskim lingwistą, który zrewolucjonizował wcześniejsze sposoby myślenia o naturze języka i procesie jego nabywania, a przez „The New York Times” uznany został za najważniejszego żyjącego intelektualistę naszych czasów. Efektem jest film dokumentalny oparty w przeważającej mierze na animacji, zaskakująca filmowa fuzja obrazów i idei. Czy można, za pomocą filmu rysunkowego wyjaśnić zawiłości gramatyki transformacyjno-generatywnej? Czy można przekazać fascynację drugim człowiekiem i jego intelektualnymi dokonaniami? Michel Gondry bada ludzki umysł, każąc nam, zgodnie z ideami Chomsky’ego, kwestionować dotychczasową wiedzę i przekonania dotyczące uczenia się, języka i opisywanego przez niego świata; zarazem zaś eksperymentuje z filmowymi środkami wyrazu.

notatka

PORTRETY ARTYSTÓW

WODNE DZIECI

Water Children

REŻ. ALIONA VAN DER HORST, HOLANDIA 2011

Mianem „wodnych dzieci” określa się w Japonii dzieci, które z różnych powodów nie mogły się urodzić. Jako że nigdy nie żyły i nie popełniły żadnych dobrych uczynków, nie są w stanie samodzielnie przekroczyć mitologicznej rzeki Sanzu; w japońskich świątyniach stawiane są kamienne figurki, które mają im w tym pomóc. W „Wodnych dzieciach” reżyserka Aliona van der Horst śledzi losy pianistki Tomoko Mukuiyamy i jej niezwykłego projektu artystycznego. Przechodząca menopauzę artystka postanawia pożegnać kończący się etap życia, analizując, a zarazem akceptując fakt, że nigdy już nie będzie mogła urodzić dziecka. Czyni to za pomocą instalacji artystycznej – labiryntu rozwieszonych w pomieszczeniu, aż do sufitu, białych nocnych koszul, z których część poplamiona jest krwią menstruacyjną. Cały projekt jest przygotowywany i rozgrywa się w małej, japońskiej wiosce, której mieszkańcy często nigdy nie mieli okazji odwiedzić muzeum czy galerii sztuki. Wkrótce okazuje się, że reżyserka filmu ma osobisty powód, by podjąć się współpracy z Tomoko Mukuiyamą; a że jednocześnie w filmie oglądamy wywiady z wieloma osobami, które w różny sposób uczestniczą w zdarzeniu i dokładają do niego własne biografie, film van der Horst staje się bardziej uniwersalną medytacją o kobiecości, cielesności, narodzinach i śmierci.

notatka

GRANICE SZTUKI, GRANICE DOKUMENTU

ODGŁOSY ROBAKÓW, ZAPISKI MUMII

The Sound of Insects - The Record of a Mummy

REŻ. PETER LIECHTI, SZWAJCARIA 2008

Kino graniczne: quasi-dokumentalny zapis głodowej śmierci z wyboru, oparty na autentycznej historii. Myśliwy polujący na króliki odkrywa w lesie zmumifikowane ciało 40-letniego mężczyzny. Lekarze stwierdzają, że zgon nastąpiło około stu dni wcześniej. Przy mumii odnaleziony zostaje dziennik, opisujący ostatnie tygodnie życia zmarłego człowieka. Kamera obserwuje leśne otoczenie i sklecony z folii namiot, w którym dusza umierającego uchodzi z ciała; obrazom obojętnej przyrody towarzyszą wizyjne obrazy z życia, od którego coraz bardziej oddala się bohater. Film jest próbą dramatycznej kontemplacji śmierci i przekazania tego doświadczenia widzowi, a zarazem dotarcia do granic kina i udokumentowania tego, czego nie można zobaczyć.

notatka

W UNIWERSUM DŹWIĘKÓW

WRZESZCZĄCY FACECI

REŻ. MIKA RONKAINEN, FINLANDIA/DANIA 2004

Na północy Finlandii w mieście Oulu trzydziestu mężczyzn w gumowych krawatach wykrzykuje marsze patriotyczne, fragmenty prawa międzynarodowego, hymny i… piosenki dziecięce. Pieczę nad programem i szalonymi pomysłami chóru sprawuje żelazną ręką dyrygent Petri Sirvio. Ich koncerty to spotkanie z zupełnie niecodzienną ekspresją artystyczną. Chór męski z Finlandii wyjeżdża na występ do Tokio stawiając sobie za cel zrobienie dobrych zdjęć widowni w momencie… wykrzykiwania hymnu Japonii. „Wrzeszczący faceci” to film o władzy, nacjonalizmie, bezkompromisowości i mocnej wierze w potęgę sztuki, którą się tworzy. Dyrygent Petri Sirviö, główna postać filmu, jest absolutnym tyranem zmuszającym zespół do coraz dziwniejszych zachowań. Film pokazuje chór na przestrzeni 5 lat, podczas występów w Finlandii, na tournee we Francji, Japonii i Islandii. Podobnie jak ten awangardowy chór, film co chwilę oscyluje pomiędzy powagą i absurdem. Jego mocną stroną jest duża dawka pozytywnej energii, która emanuje z chóru i specyficzne poczucie humoru.

notatka

PYTANIA O FOTOGRAFIĘ

FOTOGRAF WOJENNY

War Photographer

REŻ. CHRISTIAN FREI, SZWAJCARIA 2001

James Nachtwey to jeden z najbardziej znanych i cenionych współczesnych fotografów wojennych. Od trzydziestu lat dokumentuje konflikty zbrojne i wojny, ale także efekty niesprawiedliwości społecznej w 30 krajach na świecie. Film Christiana Frei’a pokazuje jego sylwetkę, zdradza tajniki pracy, przybliża miejsca i rodzaje problemów, jakimi zajmuje się Nachtwey. Nade wszystko jednak stanowi refleksję o etyce i celowości pracy fotografa, jego relacjach z bohaterami zdjęć, możliwych zmianach w świecie, których oczekiwalibyśmy w związku z działalnością reporterów. Dokument tworzy także psychologiczny portret człowieka, który poświęca całe życie – prywatne i zawodowe – na wędrówki z aparatem i ujawnianie najbardziej dramatycznych, a zarazem często najbardziej intymnych momentów ludzkiego życia.

notatka

GRANICE SZTUKI, GRANICE DOKUMENTU

OBRAZY ŚWIATA I ZAPIS WOJNY

Images of the World and the Inscription of War

REŻ. HARUN FAROCKI, RFN 1989

W swoim dokumencie, złożonym ze „znalezionych” (już istniejących) obrazów (found footage), Farocki rozważa sam problem dokumentowania, tworzenia obrazów, ich oglądania (interpretowania, dostrzegania) oraz społecznej roli, którą spełniają (czy też którą mogłyby lub powinny spełniać). Punktem wyjścia do tej refleksji jest historia kilku obrazów: fotografii lotniczych z czasów II wojny światowej, używanych przez brytyjskich pilotów do namierzenia celów bombardowań na Śląsku. Tym, co było doskonale na nich widoczne (a zarazem nieinteresujące, a więc niedostrzegalne dla ówczesnych, wojskowych odbiorców) jest znajdujący się nieopodal obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau. Na powiększonych zdjęciach baraki, komory gazowe, a nawet ciężarówki przewożące Cyklon-B są zidentyfikowane i dokładnie zaznaczone. Mimo to nic wówczas nie zrobiono, aby uwolnić więźniów obozu. Ponad 30 lat od momentu zrobienia zdjęć, stały się one przedmiotem intensywnych badań CIA. Na ich podstawie potwierdzano wiarygodność zeznań świadków obozowego piekła. Historia tych zdjęć stała się głównym motywem filmu „Obrazy świata i zapis wojny”, metaforycznego filmowego eseju o fotograficznej rzeczywistości.

notatka