Oblicza sztuki

Świat sztuki współczesnej widziany okiem najlepszych reżyserów. Wybitni artyści, ludzie, którzy poświęcili całe swoje życie temu, żeby patrzeć i tworzyć inaczej. Wśród nich są Marina Abramović, Joseph Beuys, reżyserzy Agnès Varda i Michał Waszyński, a także... Jean Paul Gaultier, bo moda też jest sztuką. Nie zabraknie również grafficiarzy ze slumsów w São Paulo i sudańskich miłośników kina. Cykl zachwyci pasjonatów sztuki i kultury. Może być doskonałym uzupełnieniem zajęć plastycznych i lekcji z historii sztuki lub filozofii.

Niezwykła propozycja

The Proposal, reż. Jill Magid, USA 2018, 85 min

Po części thriller, po części romans. Po śmierci w 1988 roku jednego z najoryginalniejszych architektów modernistycznych,  zdobywcy Nagrody Pritzkera, tworzącego w Meksyku Luisa Barragána jego profesjonalne archiwum, w tym tysiące zdjęć, rysunków i negatywów, zostało w całości sprzedane do Vitra Design Museum w Szwajcarii, a potem przekazane przez ówczesnego prezesa firmy Vitra – w ramach prezentu zaręczynowego – swojej narzeczonej, historyczce architektury Federice Zanco. Od tego momentu wszelkie reprodukcje prac Barragána zostały surowo zabronione i nie wolno dokonywać ich bez zezwolenia Zanco. W ciągu ostatnich 20 lat Federica stanowczo odmawiała badaczom dostępu, tłumacząc, że sama intensywnie pracuje nad studium prac architekta.

W filmie obserwujemy, jak reżyserka – która sama tworzy sztukę konceptualną - planuje zorganizować wystawę prac Barragána. Gdy otrzymuje odmowę dostępu do jego prac, postanawia wyjaśnić, dlaczego spuścizna jednego z największych architektów naszych czasów jest dziś w rękach jednej osoby. Film dokumentuje próby przekonania Zanco do zrzeczenia się absolutnej kontroli nad archiwum i zwrócenia go do jego ojczystego Meksyku. W tym celu Jill Magid decyduje się złożyć Federice niezwykłą propozycję…

Film pokazuje, jak odcięcie dostępu do dzieła Barragána, może paradoksalnie ożywić jego dziedzictwo. Stawia również pytanie o to, kto powinien mieć dostęp do spuścizny artysty. Współproducentką filmu jest Laura Poitras, zdobywczyni Oscara® za „Citizenfour”.   

Pogawędki o drzewach to zbrodnia

Talking About Trees, reż. Suhaib Gasmelbari, Francja/Sudan/Niemcy/Czad/Katar 2019, 93 min

Ibrahim, Manar, Soliman i Eltayeb to członkowie sudańskiego klubu filmowego, którzy postanowili odrestaurować nieczynne kino pod Chartumem. Łączy ich nie tylko żarliwa chęć przywrócenia dawnych zasobów filmowych i ponownego zainteresowania sudańskim kinem, ale także to, że wszyscy kształcili się w zagranicznych szkołach filmowych. Ich młodzieńcze filmy, z których wiele zostało zakazanych lub zaginęło, odzwierciedlają wpływ zarówno radzieckiej szkoły montażu, jak i francuskiej Nowej Fali.

Dziś spotykają się i rozmawiają o przeszłości, o prześladowaniach, a nawet torturach wobec opozycyjnych artystów. Czytają listy napisane na obczyźnie i marzą o Sudanie, w którym istniałaby wolność słowa i artystycznego wyrazu. Jednak w kraju zdominowanym przez islamistów, którzy cenzurują każdą formę sztuki, otwarcie kina okazuje się być niezwykle skomplikowane.

My Generation

My Generation, reż. David Batty, Wielka Brytania 2017, 85 min

Oparta na osobistych relacjach i nieznanych archiwalnych zdjęciach inspirująca historia narodzin brytyjskiej popkultury lat 60. ubiegłego wieku, opowiedziana oczami legendy kina i laureata Oscara® Michaela Caine'a. Oglądamy obraz społeczeństwa w dobie transformacji. To świat, w którym wszystko wydaje się możliwe, pełen barwnych buntowników, którzy wnieśli powiew świeżości i sprzeciwiali się elitom oraz klasowym podziałom.

Opowiadając historię narodzin popkultury w swingującym Londynie oczami młodego Michaela Caine'a, używając starannie dobranych nagrań jego rozmów ze współpracownikami, a także przywołując nieujawniony dotąd materiał archiwalnych zdjęć, film przenosi widza w sam środek lat 60. ubiegłego wieku. Obok Caine’a widzimy Beatlesów, Twiggy, Marianne Faithfull, Davida Baileya, Jean Shrimpton, Mary Quant, Rolling Stonesów, Davida Hockneya i wiele innych kultowych postaci z tamtej epoki. Caine okazuje się wspaniałym gawędziarzem zdradzającym bezcenne anegdoty, które w połączeniu ze ścieżką dźwiękową składającą się z największych przebojów lat 60. oddają energię, styl, modę i entuzjazm tamtych czasów.

Jean Paul Gaultier. Szyk i krzyk

Jean Paul Gaultier. Freak And Chic, reż. Yann L’Hénoret, Francja 2018, 90 min

Jean Paul Gaultier to ekscentryczny projektant, który w branży nazywany bywa „enfant terrible” paryskiego świata mody. Jego oryginalny charakter i zamiłowanie do łamania konwenansów powodują, że kojarzony jest z bezkompromisowością i ekstrawagancją. Ten niezwykły wizjoner znany jest z uderzających i wywrotowych kreacji. Gaultier opowiada o swoim życiu, a najważniejsze etapy jego biografii ukazane zostały w teatralnym show, którego on sam jest autorem, w legendarnej sali Folies Bergère.

Poznajemy postać kultowego projektanta, jak również najlepszą francuską modę w jej niepowtarzalnym i rozpoznawanym stylu. Zanurzamy się w ekscentryczny, często prowokacyjny świat Gaultiera, obserwując w jaki sposób pracuje i zbiera inspiracje. Opowiada on o swoich doświadczeniach z Pierre'em Cardinem i Jeanem Patou oraz składa hołd osobom, które na niego wpłynęły, w tym Josephine Baker.

Twarze, plaże

Faces Places, reż. Agnés Varda, JR, Francja 2017, 89 min

Agnès Varda, francuska fotografka i reżyserka filmowa, przedstawicielka francuskiej Nowej Fali, laureatka honorowego Oscara® za całokształt twórczości oraz honorowego Cezara, oraz znany francuski fotograf, uliczny artysta, graficiarz ukrywający się pod inicjałami JR. Ona ma prawie 90 lat, on 33. Ona pracowała z Jean-Lukiem Godardem, on tworzy gigantyczne murale w różnych miejscach na całym świecie. Łączy ich zamiłowanie do obrazów, a zwłaszcza kwestionowanie sposobu, w jaki są pokazywane. Varda wybrała kino, JR tworzenie fotograficznych galerii na wolnym powietrzu. Poznali się w 2015 roku i od razu postanowili nakręcić film we Francji, z dala od wielkich miast.

Udali się w podróż starą, przerobioną na gigantyczny jeżdżący aparat fotograficzny furgonetką, w środku której znajdowała się fotobudka, a także sprzęt pozwalający wywołać zrobione zdjęcia i wydrukować je w wielkim formacie. W ten sposób powstał dokumentalny film drogi – portret zanikających powoli francuskich peryferii, z dala od miejskiego zgiełku, które w wyniku rozwoju technologicznego stały się głęboką prowincją. Dziś we Francji węgiel nie jest już nikomu potrzebny, ale blisko kopalni nadal mieszkają ludzie i spotkać tam można postindustrialną architekturę.

Varda i JR odwiedzają małe społeczności, wioski i farmy od Aubin po Bonnieux i Pirou-Plage, odkrywając, że każdy człowiek ma inną, ale równie ciekawą, historię do opowiedzenia. Rejestrują m.in. opowieści ostatniego mieszkańca z szeregów chat górniczych, które mają zostać zniszczone, samotnego rolnika, czy listonosza, który jest nierozerwalnie związany z lokalną społecznością. Każde spotkanie staje się inspiracją do stworzenia wielkoformatowej fotografii lokalnej społeczności i pojedynczego człowieka. Zdjęcia, które powstają na oczach widzów filmu, są wypadkową miejsca, czasu i czyjejś indywidualnej historii. Obrazy, które wyłaniają się w wyniku tego arcyciekawego filmowego eksperymentu bywają piękne, wzruszające, zabawne, ale i budzące niepokój. I choć nie ma w tym filmie żadnej wzmianki o polityce, to przesłanie filmu jest głęboko polityczne.

Ta filmowa celebracja życia i przyjemności płynącej ze spotkania z drugim człowiekiem jest również dokumentacją wzajemnej przyjaźni dwojga bliskich sobie artystycznie i mentalnie osobowości, które dzielą co prawda pokolenia, ale łączą podobne poglądy i postawy wobec życia. Ten film to także radosne świętowanie czystej potrzeby tworzenia sztuki.

Beuys. Sztuka to rewolucja

Beuys, reż. Andres Veiel, Niemcy 2017, 107 min

Charyzmatyczny niemiecki artysta, teoretyk sztuki, pedagog, aktywista i społeczno-polityczny reformator Joseph Beuys twierdził, że każdy z nas jest artystą w życiu, każdy może tworzyć sztukę i wpływać na nią oraz otaczający go świat. Ubrany w charakterystyczny kapelusz kontrowersyjny twórca postrzegał sztukę nie jako przedmioty estetyczne, lecz twórcze, terapeutyczne działanie o społecznym lub politycznym podłożu. Film jest wnikliwym portretem jego życia i twórczości opartym niemal w całości na doskonale zmontowanych materiałach archiwalnych.

Okazuje się, że dziś – 30 lat po śmierci Beuysa – jego poglądy i życiowa postawa są aktualne znacznie bardziej niż kiedykolwiek wcześniej. Film udowadnia, że Beuys był wizjonerem daleko wykraczającym poza czasy, w których żył. Oglądając jego sztukę, w tym słynne performanse i słuchając jego wypowiedzi rozumiemy, dlaczego pieniądze nigdy nie powinny być towarem – według Beuysa handel nimi podważa zasady demokracji. Ale to nie wszystko – podpatrujemy, jak powstawały jego projekty, oglądamy stare fotografie, słuchamy fragmentów wykładów i wyjaśnień własnych prac i głoszonych idei, a także anegdot. Poznajemy na czym polegał szczególny rodzaj humoru Beuysa. Jednak oglądając ten nieznany dotąd szerzej wizualny i dźwiękowy materiał archiwalny, poznajemy nie tylko portret porywającego artysty, lecz przede wszystkim kameralny, intymny obraz niezwykłego człowieka o kompletnie nietuzinkowej osobowości, oryginalnej koncepcji sztuki i nieoczywistych jak na swoje czasy poglądach.

Opera Paryska

The Paris Opera, reż. Jean-Stéphane Bron, Francja 2017, 106 min

Opera Paryska to jeden z największych, najpiękniejszych i najbardziej rozpoznawalnych teatrów na świecie – na scenie może występować jednocześnie 450 aktorów, a widownia mieści 2200 osób. Gmach opery olśniewa, choć kryje też w sobie wiele tajemnic. Opera Paryska to również jeden z najbardziej skrytych, zamkniętych w sobie teatrów na świecie, którego kulisy funkcjonowania są w zasadzie nieznane. Film je odsłania, pokazując, jak tak naprawdę funkcjonuje to niezwykłe przedsiębiorstwo, w skład którego wchodzą opera i balet.

Stara się uchwycić szczególną atmosferę i charakter tego miejsca, ukazując trudno dostępne przeciętnemu odbiorcy wnętrza, odkrywając ukryte za kurtyną olśniewające przestrzenie, maszynerię teatralną, próby i przygotowania do premierowego przedstawienia, a także zawiłości pracy i organizacji artystycznego programu instytucji, której losy są powiązane z politycznymi i społecznymi wydarzeniami we Francji. Obserwujemy przygotowania dyrektora opery Stéphane’a Lissnera do jego pierwszej konferencji prasowej, a potem próby rozwiązywania sporów pracowniczych. Podglądamy, jak pracują maszyniści, garderobiane, specjaliści od kostiumów i peruk. Widzimy, jak zachowuje się zespół na próbie „Mojżesza i Aarona” Arnolda Schönberga i śledzimy losy młodego Rosjanina, który zaczyna wokalną karierę w operze, a jego drogi krzyżują się z Brynem Terfelem, jednym z największych głosów naszych czasów. Niestety zapowiedź strajku komplikuje nieco sprawy, a ataki terrorystyczne w Paryżu zanurzają w żałobie nie tylko miasto lecz również operę… Zespół jednoczy jedno – próby do sześciogodzinnej opery „Śpiewacy norymberscy” Ryszarda Wagnera.

Film jest szczerym i pełnym intymnych ujęć spojrzeniem na całokształt funkcjonowania czołowej teatralnej sceny świata. Pokazuje to, co dla widza opery jest widzialne i niewidzialne: kulisy, mechanizmy i ludzi niezbędnych do jej prawidłowego działania, a także szeroki społeczno-kulturowy kontekst, jaki się z tą instytucją wiąże.

Pixadores

Pixadores, reż. Amir Escandari, Finlandia/Dania/Szwecja 2014, 93 min

Wyobraź sobie miejsce na Ziemi, w którym biedni i zapomniani przez świat ludzie nie mają szansy na jakikolwiek protest i zmianę w życiu, a śmierć i przemoc są wszechobecne. Przejmujące poczucie beznadziei staje się normą, a brak perspektyw oczywistością. Rządzą tu narkotykowe gangi, a dzieciństwo trwa zazwyczaj bardzo krótko. Dla wielu to dom, a dla innych – fawela Sabão na obrzeżach São Paulo. To między innymi tutaj rozwinął się Pixação – specyficzny anarchistyczny model graffiti, którego twórcy zdobią ściany lub puste budynki charakterystycznymi rysunkami, wykonywanymi sprayem w skomplikowanych warunkach, nierzadko przy pomocy niebezpiecznej wspinaczki, na dużych wysokościach lub w trudno dostępnych miejscach. Film portretuje czterech młodych przedstawicieli tego ruchu: Djana, Williama, Ricardo i Biscoito. Wszyscy pochodzą ze slumsów w São Paulo, ale łączy ich jeden cel: wykorzystują graffiti do wyrażania siebie, jako formę protestu i jawnej krytyki społeczeństwa. Nazywają siebie Pixadores, czyli żołnierzami, którzy mają misję, chcą zostawić po sobie ślad i dokonać zmian w otaczającej rzeczywistości. Ryzykują życie, wspinając się na najwyższe budynki w okolicy lub skacząc po szybko mknących pociągach. Zawsze ubrani na czarno, zawsze z zasłoniętymi twarzami. Gdy czują, że śmierć jest na wyciągnięcie ręki, ich wszystkie zmartwienia na moment znikają. Pozbawieni nadziei na lepsze jutro tworzą graffiti po to, aby choć na chwilę zapomnieć o teraźniejszości, a przede wszystkim zawalczyć o siebie i wyrazić swój bunt i gniew. To dla nich rodzaj walki o przetrwanie, a także broni, która pozwala przełożyć negatywne myśli i emocje na obrazy. Film ukazuje, jak naprawdę wygląda życie tych czterech zbuntowanych młodych ludzi. Obserwujemy ich w pracy, w ich domach w faweli, a także w nocy na ulicach, gdy wspinają się na budynki lub skaczą po dachach rozpędzonych pociągów. Poznajemy ich rysunki i idee, jakie się za nimi kryją. Widzimy też kulisy skandalu z ich udziałem, który miał miejsce na Berlinale – ówczesny kurator zaprosił ich do współpracy, która zakończyła się wielka awanturą. Czy ci młodzi ludzie to rzeczywiście prawdziwi artyści, czy raczej zwykli zbuntowani anarchiści, a może kryminaliści, jak określają ich niektóre media w Brazylii?

Marina AbramoviĆ w Brazylii

Marina Abramović in Brazil. The Space In Between, reż. Marco Del Fiol, Brazylia 2016 , 87 min

Marina Abramović, ikona sztuki współczesnej, po przeżyciu duchowego załamania wybiera się w podróż do Brazylii, gdzie ma nadzieję znaleźć odpowiedź na dręczące ją pytania. Na początku swojej drogi spotyka Johna of God, słynnego uzdrowiciela, który dokonuje chirurgicznych operacji jedynie przy użyciu małego skalpela. Trudno zarzucić mu szarlatanerię – kamera skrupulatnie przygląda się rozcinaniu gałki ocznej, wyjmowaniu z brzucha różnych organów i innym, równie spektakularnym zabiegom. Po czasie spędzonym z Johnem i wysłuchaniu jego nauk, bohaterka rusza w głąb Brazylii, aby spotykać opętanych przez duchy szamanów, pić ayahuascę, uczestniczyć w ceremonii candomblé, poszukując duchowego uzdrowienia i zastanawiając nad związkami rytuałów, religii z uprawianym przez siebie performensem.

Film dla jednych będzie fascynującym przewodnikiem po kraju, którego mieszkańcy wierzą w zaświaty, gdzie umarli przebywają z żywymi, a magia jest naturalną, stosowaną na co dzień praktyką. Inni odbiorą film jako zapis duchowych poszukiwań jednej z najsłynniejszych artystek naszych czasów – nie bojącej się banału, gotowej rozmawiać z każdym o potrzebie metafizyki, przenikaniu światów i mrocznych podróżach w podświadomość.

W tle rysują się hipnotyczne i przepastne brazylijskie pejzaże. Abramović trafia do kolejnych komun: praktykujących leczenie za pomocą kryształów, odczynianie uroków za pomocą jajek (rytuał znany także… na Podlasiu), zgłębiających halucynogenne i lecznicze moce roślin występujących w dżungli. Przez ekran przewijają się ludowi mędrcy, ludzie, którzy porzucili cywilizację, Indianie, którzy nigdy jej nie zaznali, staruszki rozmawiające z duchami i ludzie obdarzeni nadnaturalnymi mocami. To, co na świeckim Zachodzie mogłoby się spotkać z pobłażliwym uśmiechem, tu jest brane całkowicie na serio – Abramović uświadamia nam, jak wiele tracimy, nie umiejąc spojrzeć na świat z innej niż naukowa perspektywy.

Film jest przepełniony opowieściami i wspomnieniami samej artystki – poznajemy jej doświadczenia z dzieciństwa, relacje z ciałem i mężczyznami, poczucie bycia wieczną nomadką, wierze w inne wymiary rzeczywistości, sensie bycia artystą i intymnej relacji z publicznością.

„Marina Abramović w Brazylii” to podróż ku światłu – artystka powtarza stary mit o doświadczeniu oświecenia poprzez przejście przez piekło, do którego zagląda podczas jednego z rytuałów…

Książę i Dybuk

The Prince and the Dybbuk, reż. Elwira Niewiera, Piotr Rosołowski, Polska/Niemcy 2017, 80 min

Filmowa podróż śladami Michała Waszyńskiego, autora wielu znanych przedwojennych filmów z Eugeniuszem Bodo, reżysera mistycznej ekranizacji "Dybuka", a także producenta hollywoodzkich hitów z Sofią Loren i Claudią Cardinale. Film stara się rozwikłać tajemnicę Waszyńskiego, który w życiu często pisał od nowa własną biografię. Jedni zapamiętali go jako dystyngowanego arystokratę, męża włoskiej hrabiny, inni wspominają go jako utalentowanego reżysera, błyskotliwego producenta o homoseksualnej tożsamości. 

„Książę i dybuk” otrzymał nagrodę Nos Chopina ex aequo dla najlepszego filmu o muzyce i sztuce 15. Festiwalu Filmowego Millennium Docs Against Gravity. Fundatorem Nagrody Nos Chopina jest Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny. Film otrzymał także Nagrodę dla Najlepszego Filmu Dokumentalnego w sekcji Venice Classics na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji.

„Książę i dybuk” otrzymał Warszawskiego Feniksa Nagrodę im. Antoniego Marianowicza dla najlepszego filmu polskiego na 14. MFF Żydowskie Motywy Motywy (Jewish Motifs IFF). Film otrzymał także nagrodę What theDoc! na festiwalu filmowym DocsBarcelona 2018.