Architektura świata

Opowieść o architekturze to opowieść o tym, jak przestrzeń i jej zagospodarowanie wpływa na nasze życie. Na ile to my ją kształtujemy, a na ile to ona kształtuje nas? W ramach cyklu przyjrzymy się współczesnym rozwiązaniom urbanistycznym i poznamy nowatorskie podejścia do koncepcji domu. Zastanowimy się też nad wpływem utopijnych projektów architektonicznych na życie ich mieszkańców, a także poszukamy odpowiedzi na pytanie czy budynki mogą być nośnikiem idei odbiciem współczesnej kultury. Naszymi przewodnikami zostaną najwybitniejsi architekci XX i XXI wieku, tacy jak Rem Koolhas, Bjarke Ingels, czy Luis Barragán.

Duch Bauhausu

Bauhaus Spirit, reż. Niels Bolbrinker, Thomas Tielsch, Niemcy 2018, 90 min

Czym tak naprawdę był Bauhaus? Radykalną artystyczną utopią, czy raczej ruchem, który wciąż wpływa na nasze życie i otaczający świat? Film przedstawia fascynującą historię powstałego 100 lat temu innowacyjnego nurtu w sztuce, a także wyrosłe z niego współczesne społeczne i artystyczne projekty. Mimo upływu lat nadal silnie się z nim wiążą, bo Bauhaus okazuje się dziś ważniejszy niż kiedykolwiek wcześniej. Nie chodziło w nim przecież nigdy o sam proces twórczy, o sztukę dla sztuki. Forma miała wynikać z funkcji, a najbardziej liczyło się ulepszanie świata właśnie za pomocą sztuki i architektury – łączenie w jedno sztuki, rzemiosła i technologii.

W filmie poznajemy nie tylko historię Bauhausu, ale także jego bogate i zróżnicowane dziedzictwo. Przejawia się ono dziś w rozmaitych projektach. Obserwujemy artystów, naukowców i architektów świadomie odnoszących się do Bauhausu jako aktualnej idei, która pomimo upływu czasu nie straciła na atrakcyjności. Co więcej, okazuje się obecnie nadzwyczaj inspirująca. Charakterystyczna dla Bauhausu synteza wyobraźni i struktury, bogactwa i prostoty są ważnymi elementami kultury i życia codziennego XX i XXI w. Czerpią od niej projektanci Apple’a i współcześni architekci. Twórcy filmu prezentują wizjonerskie idee Bauhausu, jego współczesne konteksty i zadają zawsze aktualne pytania: jak chcemy żyć i dokąd zmierzamy?

Architektura nieskończoności

Architecture of Infinity, reż. Christoph Schaub, Szwajcaria 2018, 85 min

Czy architektura może wyrazić ducha religii bardziej niż ich spisane kanony? Budowle pomagają oddzielić skończone od nieskończonego. Zapewniają ochronę przed tym, co bezgraniczne, a jednocześnie tworzą poczucie bezmiaru. Film zgłębia przestrzeń rozmaitych świętych miejsc, definiowanych szerzej niż tylko budynki kościelne. Śledzi „duchowe życie” w architekturze, sztukach pięknych i w naturze. Kamera zanurza się w pozamiejskich pejzażach i budynkach, traktowanych jak szkatułki, w których zamknięto nieskończoność, życie i śmierć.

Poznajemy bohaterów, którzy konfrontują się ze „świętą przestrzenią”, jej konstrukcją i reinterpretują ją na nowo. Są wśród nich architekci: Peter Zümthor, Peter Märkli i Álvaro Siza Vieira, a także muzyk, wirtuoz perkusji Jojo Mayer i artyści sztuki współczesnej Janes Turrell i Cristina Iglesias. Wszyscy starają się zdefiniować architekturę przez emocje i relacje między różnymi formami i elementami przestrzeni.

Niezwykła propozycja

The Proposal, reż. Jill Magid, USA 2018, 85 min

Po części thriller, po części romans. Po śmierci w 1988 roku jednego z najoryginalniejszych architektów modernistycznych,  zdobywcy Nagrody Pritzkera, tworzącego w Meksyku Luisa Barragána jego profesjonalne archiwum, w tym tysiące zdjęć, rysunków i negatywów, zostało w całości sprzedane do Vitra Design Museum w Szwajcarii, a potem przekazane przez ówczesnego prezesa firmy Vitra – w ramach prezentu zaręczynowego – swojej narzeczonej, historyczce architektury Federice Zanco. Od tego momentu wszelkie reprodukcje prac Barragána zostały surowo zabronione i nie wolno dokonywać ich bez zezwolenia Zanco. W ciągu ostatnich 20 lat Federica stanowczo odmawiała badaczom dostępu, tłumacząc, że sama intensywnie pracuje nad studium prac architekta.

W filmie obserwujemy, jak reżyserka – która sama tworzy sztukę konceptualną - planuje zorganizować wystawę prac Barragána. Gdy otrzymuje odmowę dostępu do jego prac, postanawia wyjaśnić, dlaczego spuścizna jednego z największych architektów naszych czasów jest dziś w rękach jednej osoby. Film dokumentuje próby przekonania Zanco do zrzeczenia się absolutnej kontroli nad archiwum i zwrócenia go do jego ojczystego Meksyku. W tym celu Jill Magid decyduje się złożyć Federice niezwykłą propozycję…

Film pokazuje, jak odcięcie dostępu do dzieła Barragána, może paradoksalnie ożywić jego dziedzictwo. Stawia również pytanie o to, kto powinien mieć dostęp do spuścizny artysty. Współproducentką filmu jest Laura Poitras, zdobywczyni Oscara® za „Citizenfour”.

Wielka architektura

Big Time, reż. Kaspar Astrup Schröder, Dania 2017, 90 min

Przypominająca stok narciarki elektrownia, wieżowiec zaprojektowany w kształcie chińskiego znaku dla „ludu“ Szanghaju, dom Lego pomyślany jako zbudowane z klocków interaktywne centrum rozrywki czy nowe dwie wieże World Trade Center – to tylko niektóre z oryginalnych projektów Bjarke Ingelsa, jednego z najciekawszych i najbardziej oryginalnych architektów naszych czasów, okrzykniętego w 2011 roku przez „The Wall Street Journal” Innowatorem Roku w dziedzinie architektury.

Uhonorowany wieloma prestiżowymi nagrodami czterdziestoparoletni Ingels, szef biura architektonicznego Bjarke Ingels Group, traktuje architekturę jak pragmatyczną utopijną sztukę, która stawia sobie za cel stworzenie doskonałych miejsc ze społecznego, ekonomicznego i ekologicznego punktu widzenia. Znany jest z budynków, które sprzeciwiają się zarówno tradycyjnym konwencjom architektonicznym, jak i przestrzennym wymiarom. Jego nowatorskie projekty oparte na idei zrównoważonego rozwoju zdobyły duże uznanie na całym świecie.

Kręcony przez 6 lat film śledzi losy słynnego Duńczyka w momencie pracy nad jego dwoma poważnymi projektami: nowymi budynkami World Trade Center oraz manhattańskim wieżowcem W57. Obserwujemy, jak w Nowym Jorku otwiera biuro dla swojej firmy BIG, a potem zmaga się z zawodowymi i osobistymi problemami.

Po wyjeździe do Nowego Jorku jego duńska firma wpada w kłopoty, a w trakcie badań wykryto mały guz w jego mózgu. Obserwujemy niewiarygodnie intensywne życie codzienne Ingelsa, podróże na kolejne plany budowy, negocjacje z niezadowolonymi duńskimi pracownikami, a także rozmowy z lekarzami. Okazuje się jasne, że jego wielki sukces ma również wysoką cenę. Jednak najciekawsze są w tym filmie mini-wykłady Ingelsa, w których wyjaśnia, w jaki sposób powstają jego pomysły i projekty, a także przedstawia filozoficzne i architektoniczne rozważania o tym, czym jest architektura. Jeśli kino dokumentalne – twierdzi Ingels – jest dokumentowaniem świata takim, jakim on jest, a fabularne fantazją na temat tego, jak mógłby wyglądać, to architektura jest fabularyzowaniem realnego świata.

Rem Koolhas – starchitekt

REM, reż. Tomas Koolhaas, USA/Holandia 2016, 76 min

Słynny holenderski architekt, urbanista i teoretyk architektury Rem Koolhaas to jeden z największych i najbardziej oryginalnych talentów we współczesnej architekturze. Laureat Nagrody Pritzkera (2000) i Nagrody Miesa van Rohe (2005), profesor na Uniwersytecie Harvarda przez całe życie burzył zastany porządek prowokacyjnym myśleniem i projektami. Zaliczany do grona eksperymentatorów i dekonstruktywistów jest znany z niekonwencjonalnych pomysłów, nietuzinkowych realizacji i oryginalnych błyskotliwych teorii. Uważany za proroka nowej architektury doskonale wyczuwa wyzwania nowych czasów.

Do najbardziej znanych jego realizacji należą dom jednorodzinny w Bordeaux, Educatorium w Utrechcie, plan urbanistyczny i Grand Palais w Lille, muzeum w Rotterdamie, wieża telewizyjna w Pekinie, Casa da Música w Porto oraz słynna czytelnia publiczna w Seattle. Wszędzie odnaleźć można eklektyczne myślenie i niebanalny schemat oparty na dość swobodnej organizacji przestrzeni oraz funkcji budynków, co w efekcie prowadzi do nowatorskiej formy architektonicznej.

Film jest portretem tej nietuzinkowej osobowości widzianej oczami jego 36-letniego syna. Śledzimy jego zagraniczne podróże oraz wywiady z ludźmi, którzy korzystają z zaprojektowanych przez niego budynków. Poznajemy mieszkańców słynnej Villa dall’Ava w Paryżu, a także bezdomnych, dla których biblioteka publiczna w Seattle stała się domem. Reżyser filmuje 71-letniego ojca z bliska, choć nie przeprowadza z nim bezpośredniego wywiadu.

Z offu słyszymy jak Rem Koolhaas przedstawia pomysły i teorie dotyczące nie tylko architektury, lecz również piękna i funkcjonalności, sztuki i życia. Opowiada również o swoich projektach i ich oddziaływaniu na ludzi i otaczającą rzeczywistość. Przekonujemy się, że jest połączeniem wizjonera i praktyka, filozofa i pragmatyka, teoretyka i wieszcza, o którym żywo dyskutuje się na długo przed zrealizowaniem jakiegokolwiek projektu. Wzmocnione przez silnie oddziałująca ścieżkę dźwiękową wypowiedzi architekta tworzą obraz człowieka, dla którego architektura to coś więcej niż zawód czy powołanie – to całe jego życie.

Brasilia. Projekt-utopia

Brasilia: Life After Design, reż. Bart Simpson, Kanada/Wielka Brytania 2017, 88 min

Brasilia, stolica Brazylii, zbudowana w 1960 roku przez Lúcio Costę i Oscara Niemeyera na środku pustyni, wpisana na międzynarodową listę dziedzictwa kultury UNESCO i określana mianem fantastycznej wyspy – to przykład arcydzieła modernizmu XX wieku.

Brasilia jest zaprojektowana na planie nawiązującym do lecącego kondora lub samolotu. W mieście znajdziemy futurystyczne budynki ze stali, szkła i marmuru, wieżowce, monumentalne aleje. Projekt zakłada także prawie całkowity brak chodników, przejść podziemnych pod autostradami i rozdziału poszczególnych stref mieszkalnych, administracyjnych, handlowych i przemysłowych. Budynki są pogrążone w zieleni i oddalone od siebie, a poruszanie się po mieście pieszo jest utrudnione.

Modernistyczna i unikalna w skali świata koncepcja Brasilii zyskała co prawda światową sławę i uznanie architektów, publicystów i historyków, ale miasto zostało wybudowane bez uwzględnienia potrzeb jego mieszkańców, praw przyrody i ekonomicznych. Czy pomyślana jako racjonalistyczna utopia miejska przestrzeń, będąca cudem modernistycznego dizajnu, może sprostać wymogom współczesnych dynamicznych miejskich społeczności? Jak wygląda życie w tym precyzyjnie zaprojektowanym mieście? Film próbuje znaleźć odpowiedzi na te pytania, przedstawiając kilku mieszkańców Brasilii.

Niektórzy widzą w architekturze Brasilii przyczynę stworzenie wrogiego i nadmiernie pragmatycznego środowiska, które zniszczyło miejską kulturę. Jednak inni widzą jej plusy, przyznając jednocześnie, że istnieje pilna potrzeba przebudowy miasta i jego struktury. Film jest równocześnie namysłem na temat tajemniczej wirtuozerii architektury stolicy Brazylii i życia, które zaczyna się w momencie, gdy misternie zaplanowany architektoniczny projekt się kończy.

Rowery kontra samochody

Bikes vs Cars, reż. Fredrik Gertten, Szwecja 2014, 90 min

Rowery czy samochody – batalia nadal trwa, a aktywiści z całego świata przekonują, że rower to skuteczne narzędzie do zmiany otaczającej rzeczywistości. Radykalna rewolucja w tym zakresie jest potrzebna, jeśli chcemy ochronić świat przed pogłębiającymi się zmianami klimatycznymi. Na Ziemi jest już miliard samochodów, ale według prognoz do 2020 roku ta liczba ma się podwoić. Stoimy na granicy przepaści. Jesteśmy cywilizacyjnie uzależnieni od samochodów, a ich producenci wcale nie mają zamiaru tego zmieniać. Wydają setki miliardów dolarów na produkcję aut, mają wpływ na planowanie miast i stosują zaskakujące rynkowe praktyki, aby zwiększyć sprzedaż. Na przykład General Motors powoli przejmował masowy transport w Los Angeles, aby potem go zlikwidować. Film pokazuje, co by się stało, gdyby dzisiaj więcej miast funkcjonowało jak Amsterdam i Kopenhaga, gdzie 40% mieszkańców codziennie porusza się rowerem. Poznajemy aktywistów z całego świata, którzy dążą do zastąpienia samochodu rowerem. Aline z São Paulo to aktywna przedstawicielka lokalnego ruchu rowerzystów, która jeździ po Ciclofaixa w São Paulo, trzydziestokilometrowej trasie rowerowej na Paulista Avenue, gdzie jeden pas otwarty jest wyłącznie dla rowerzystów. Uświadamia ona mieszkańcom São Paulo pozytywne aspekty poruszania się rowerem, co wcale nie jest łatwe, bo co cztery dni ginie tam jeden rowerzysta. Z kolei burmistrz Toronto Rob Ford z uporem znakuje ścieżki rowerowe, chcąc w ten sposób wygrać batalię z samochodami. Najlepsze warunki dla rowerzystów oferuje jednak Kopenhaga, gdzie setki rowerzystów poruszają się po ulicach wypierając ruch samochodowy z miasta. Czy politycy i decydenci na całym świecie pójdą za tym przykładem i odważą się stanąć do walki z samochodowym lobbingiem?

Ludzki wymiar

Human Scale, reż. Andreas M. Dalsgaard, Dania 2012, 83 min

Współczesne metropolie cechuje jedno – gigantyczne samochodowe estakady przecinają miasta, domy-wieże, w których istoty ludzkie żyją w betonowych boksach. 50 procent ludzi mieszka dziś w metropoliach, a do 2050 roku ta skala zwiększy się do 80 procent. Czy rzeczywistość dzisiejszych miejskich aglomeracji w jakikolwiek sposób odpowiada na potrzeby ich mieszkańców?

Duński architekt Jan Gehl i jego zespół zmagają się z epokowym wyzwaniem: chcą przywrócić miasta mieszkańcom i odebrać je samochodom. Planują taki kierunek zmian w miejskiej urbanistyce, aby ludzki wymiar miasta był w niej zdecydowanie najważniejszy. Celem jest poprawa jakości życia w miastach, zrównoważony ich rozwój oraz udogodnienia, przede wszystkim dla przechodniów i rowerzystów. Główny slogan Gehla jest bardzo prosty: odzyskać strefę publiczną miasta dla jego mieszkańców. Gehl koncentruje się głównie na relacji między środowiskiem stworzonym przez człowieka i jakością życia w miastach. Jego wizja i projekty spotykają się z entuzjastycznym przyjęciem oraz poparciem zarówno architektów, jak i władz miast na całym świecie: od Kopenhagi po Pekin, od Szanghaju po Nowy Jork, od Los Angeles po Melbourne i od Christchurch po Dakar.

Reżyser pokazuje nie tylko innowacyjne projekty Gehla, lecz również sposób, w jaki wdrażane są w miastach. Film jest bardzo spójny estetycznie, zachwyca formą, a szczególnie wysmakowanymi zdjęciami. Pod względem stylistyki przypomina dokumentalne science fiction, które dzieje się na naszych oczach.

Mikrotopia

Microtopia, reż. Jesper Wachtmeister, Szwecja 2013, 52 min

Jakbyś się czuł, gdybyś zamieszkał w samochodzie lub w wąskiej metalowej kapsule ponad drzewami, a cały swój dobytek nosił w plecaku? Dla większości z nas dom oznacza stabilizację, stałość i trwałość. Jednak w obliczu wzrostu ludzkiej populacji i technologii współczesne społeczeństwo musi stać się coraz bardziej mobilne i dążyć do minimalizmu. Rozwiązaniem mogą okazać się przenośne mieszkania, które można z łatwością transportować w coraz to nowe miejsca i sytuacje. Film pokazuje, w jaki sposób współcześni architekci, artyści, a także zwykli aktywiści próbują za wszelką cenę zrealizować marzenie o przenośnym i mobilnym życiu, które może zapewnić ludziom całkowitą wolność. Oprócz różnorodnych wspaniałych koncepcji architektonicznych mini-domów, doskonale zwizualizowanych zresztą w technice 3D, mamy tu również szansę poznać opinie współczesnych nomadów, ludzi bezdomnych, zestresowanych, potrzebujących prywatności i izolacji. Opowiadają oni o własnej koncepcji domu i sposobie, w jaki próbują ją zrealizować. Obserwujemy, jak funkcjonują domy na chodniku, dachu, w przemysłowych przestrzeniach, a także na łonie natury, dzięki czemu mamy szansę przyjrzeć się, jak korespondują one ze współczesną architektoniczną ideą mini-domów. Czy rzeczywiście jest to prawdziwa i realna szansa dla coraz bardziej powiększającej się ludzkości, czy raczej czysty eksperyment dla tych, którzy mogą sobie na to pozwolić lub nie mają innego wyjścia? Ten pięknie nakręcony film bez wątpienia podejmuje niezwykle ważny problem dotyczący współczesności i stara się rozwiązać go w zaskakujący sposób.

Świątynie kultury

Cathedrals of Culture, reż. Wim Wenders, Michael Glawogger, Michael Madsen, Robert Redford, Margareth Olin, Karim Ainouz, Niemcy/Dania/Norwegia/Austria/Francja 2014, 6 x 26 min

Czy budynki są w stanie przemówić własnym głosem i powiedzieć coś o nas samych i o stanie naszej cywilizacji? Nakręcony w 3D film przedstawia indywidualne spojrzenie sześciu słynnych reżyserów na sześć ikonicznych europejskich budowli potraktowanych tu jak lustro nas samych i dzisiejszej kultury. Każdy z twórców pokazuje dany obiekt na swój własny sposób, przy zachowaniu charakterystycznej dla siebie stylistyki i filmowego języka. Wim Wenders portretuje słynną Filharmonię Berlińską, Robert Redford – Instytut Salka w kalifornijskim mieście La Jolla, Michael Madsen – więzienie Halden w norweskim mieście Halden, Michael Glawogger – Rosyjską Bibliotekę Narodową, Margreth Olin – Operę w Oslo, a Karim Aïnouz – Centrum Georgesa Pompidou w Paryżu. Każdy z tych budynków jest pokazany w zupełnie inny sposób, bo każdy z nich funkcjonuje na autonomicznych prawach i ma własną duszę: pod względem zewnętrznym i wewnętrznym zorganizowany jest również na innych zasadach. W filmie poznajemy nie tylko wizualny obraz tych budowli, lecz także ich architektoniczną strukturę, co we wszystkich przypadkach okazuje się znaczące. Każda z tych budowli na swój sposób staje się refleksem współczesnej kultury i doskonałym strażnikiem pamięci zbiorowej ludzkości. Jest też wyraźnym materialnym przejawem myśli i działalności współczesnego człowieka, a co więcej – pokazuje, jak wygląda jego życie, choć w każdym przypadku mamy do czynienia z zupełnie innym jego przejawem i perspektywą.